Joden en moslims zijn niet gelukkig met het idee van de ‘Anne Frank Moskee’ als kunstwerk dat deel uitmaakt van de expositie ‘Global Imaginations’. De expositie in de Meelfabriek in Leiden is geopend op 27 juni en zal duren tot 4 oktober.
Hieronder de tekst zoals die uitgesproken is door Hanneke Gelderblom op de persconferentie bij de opening van de tentoonstelling. Hanneke Gelderblom zit namens het Nederlands Verbond voor Porgressief Jodendom in het Overleg Joden, Christenen en Moslims, voorheen Cairo-overleg.
Gelderblom: “Kunst behoort tot de culturele vrijheden die wij in Nederland koesteren. Naar wij allen weten zijn er ook landen in de wereld waar dat soort vrijheid helaas niet bestaat. Hier gaat het om een zogeheten conceptuele kunstuiting. Kunst met een boodschap, die oorspronkelijk ‘Anne Frank Moskee’ heette. Voor de opening zijn er intern talloze gesprekken gevoerd. Het kunstwerk heet nu ‘a monument to the Dutch’ en Anne Frank wordt opgevoerd als symbool van tolerantie.
De eerste vraag die bij ons opkomt: is de boodschap ‘a monument to the Dutch’ nu wel juist? Nog steeds denk ik dat het niet het geval is. Zijn Anne Frank en het Achterhuis wereldwijd een symbool van tolerantie, zoals de kunstenaars beweren? Het Annefrankhuis is een symbool van alle Nederlanders – joden, christenen én moslims. Mijn meest dringende vraag luidt: Vraagt het respect voor haar niet juist dat je van dat symbool dus afblijft? Is iedere toevoeging, hoe goed ook bedoeld, niet overbodig? Want er staat toch een soort replica van het Achterhuis. En in het boekenkastje voor de ‘verborgen’ trap staat wel een Koran, maar geen Bijbel en ook geen Tenach. Domweg vergeten? Het Anne Frankhuis met gebedskleed op de vloer voelt als een aantasting van haar primaire boodschap: hier zocht ik bescherming tegen racisme en haat. Ik wil leven. Maar zij werd verraden, gedeporteerd en is in Auschwitz gestorven.
De toevoegingen van de kunstenaars willen de Nederlandse geschiedenis en de culturele erfenis weergeven. Is daar op deze manier behoefte aan? Is het niet een erg in een bepaalde richting sturende interpretatie? Willem van Oranje, onze Vader des Vaderlands, maakte gebruik van de joden die uit Spanje via Portugal naar Amsterdam kwamen op de vlucht voor de Spaanse katholieke koningen. Joden vluchtten over zee ook naar Turkije en naar Marokko en die contacten kwamen de handel goed van pas. Want ja, ook Suleyman de Grote verleende toegang, asiel zouden we nu zeggen. Die tolerantie van toen was bijzonder en er viel zeker te leven in de moslimlanden als getolereerde minderheid, mits je dhimmi belasting betaalde. En de kreet ‘Liever Turks dan paaps’ op de Geuzenpenning was ook een keuze tussen de brandstapel en blijven leven als minderheid.
Maar dat brengt mij terug bij de vraag principiële vraag: tolerantie, is dat een garantie? Het antwoord luidt nee. Tolerantie zet niet aan tot onderzoek naar vooroordelen, tolerantie is een mooi gebaar van de meerderheid – maar betekent geen gelijkwaardigheid. Het betekent dat vooroordelen blijven bestaan, waar je niks aan hoeft te doen. Wij van de dialoog gaan heel bewust een stap verder. Dialoog is naar elkaar luisteren, elkaar leren begrijpen en respecteren dat er verschillen zijn die blijven. Wij zijn van die dialoog, dat is niet gemakkelijk maar wel zeer nodig.
Alle goede bedoelingen ten spijt zeggen wij vandaag, hier en nu: Anne Frank wordt tekort gedaan. zij is geen symbool van tolerantie maar een waarschuwing dat tolerantie niet langer genoeg is.”
Driss El Boujoufi van het CMO (Contactorgaan Moslims en Overheid) vindt het kunstwerk een mooi initiatief. Maar dan moet de boodschap wel voor iedereen duidelijk zijn. De naam ‘Anne Frank Moskee’ is niet duidelijk. Het verhaal van Anne Frank staat onder andere symbool voor leed ten gevolge van racisme. Een moskee staat symbool voor huis van gebed. De combinatie van die twee symbolen kan een verkeerde indruk wekken
